Ο ίλιγγος αποτελεί ένα από τα πιο βασανιστικά συμπτώματα που μπορεί να νιώσει κάποιος ασθενής. Αναμφισβήτητα, πρωτεύοντα ρόλο στην προσέγγιση του ασθενούς με αναφερόμενο ίλιγγο κατέχει ένα λεπτομερές ιστορικό, που όμως δεν είναι εξαντλητικό για τον ασθενή, αλλά στοχεύει με βάση έναν συγκεκριμένο αλγόριθμο στον αποκλεισμό νοσολογικών οντοτήτων και στον περιορισμό των πιθανών αιτιών. Με αυτό τον τρόπο, τόσο η κλινικοεργαστηριακή εξέταση, όσο και οι νευροωτολογικές εξετάσεις θα που επιλεχθούν από τον εξεταστή, θα στοχεύουν διαφοροδιαγνωστικά σε συγκεκριμένους νόσους για την επίτευξη της τελικής διάγνωσης και φυσικά της κατάλληλης θεραπευτικής προσέγγισης.
Πρωταρχικό μέλημα αποτελεί η διευκρίνηση για το εάν το αίσθημα ζάλης και αστάθειας που αναφέρει ο ασθενής είναι πραγματικός ίλιγγος (αίσθημα περιστροφής) ή όχι. Εν συνεχεία αναζητούμε πληροφορίες για το χαρακτήρα του ιλίγγου. Για παράδειγμα είναι χρήσιμο να αποσαφηνιστεί η αιφνίδια ή προοδευτική έναρξή του, η ύπαρξη συγκεκριμένων εκλυτικών και προδιαθεσικών παραγόντων, η ένταση και η διάρκεια της συμπτωματολογίας, τυχόν συνοδά συμπτώματα, καθώς και ο επεισοδιακός χαρακτήρας του και η παροξυσμικότητά του. Η ολοκλήρωση του ατομικού ιστορικού περιλαμβάνει ερωτήσεις για ενδεχόμενες πρόσφατες λοιμώξεις ή χρόνια νοσήματα, τυχόν κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και ανάλυση της λαμβανόμενης φαρμακευτικής αγωγής. Στο οικογενειακό ιστορικό βαρύνουσα σημασία κατέχει η ύπαρξη θετικού ιστορικού ιλίγγου, ακουολογικών συμπτωμάτων και κεφαλαλγιών, καθώς και η ύπαρξη κληρονομικών νοσημάτων.
Πρωταρχικός στόχος είναι η κατάταξη του ιλίγγου σε περιφερικό ή κεντρικό τύπο. Σε αυτό, αναμφίβολα, συμβάλλει αποφασιστικά και η ενδελεχής κλινική εξέταση, που αποτελεί το δεύτερο σε σπουδαιότητα μέρος της νευροωτολογικής διαγνωστικής. Επισκοπικά παρατηρούμε τον βαθμό της οξύτητας της συμπτωματολογίας και την τυχόν λήψη θέσης ανακούφισης του ασθενούς από το βασανιστικό σύμπτωμα του ιλίγγου. Ακολουθεί ωτομικροσκόπηση για αποκλεισμό ειδικής παθολογίας του μέσου ωτός, όπως για παράδειγμα το χολοστεάτωμα ή το παραγαγγλίωμα.
Είναι σημαντικό να μην παραλείπεται ο αδρός έλεγχος της ακοής με τους τονοδότες – που θα συμπληρωθεί με ένα τονικό ακουόγραμμα – για τον προσδιορισμό ενδεχόμενης συνοδής βαρηκοΐας. Αναντίρρητα, ο έλεγχος του αυτόματου νυσταγμού με χρήση των γυαλιών Frenzel περιλαμβάνεται πάντοτε στην διαδικασία της κλινικής εξέτασης. Αυτόματος νυσταγμός λέγεται εκείνος που διαπιστώνεται κατά την εξέταση του ασθενούς που βρίσκεται σε ακινησία, ατενίζει κατ΄ ευθείαν μπροστά, χωρίς την παρεμβολή οποιασδήποτε προκλητικής κίνησης. Όταν διαπιστώνεται με τα γυαλιά Frenzel είναι πάντα παθολογικός.
Αντίθετα, ο διαπιστούμενος με την ηλεκτρονυσταγμογραφία (ΗΝΓ) θεωρείται παθολογικός εφόσον η ταχύτητα της βραδείας φάσης του νυσταγμού είναι μεγαλύτερη από 4-5ο το δευτερόλεπτο. Εκτός αυτού, ελέγχεται ο νυσταγμός θέσης βλέμματος και ο βαθμός του, η παρακολούθηση κινητού στόχου και διενεργείται η δοκιμασία οφθαλμών κούκλας. Η δοκιμασία βίαιης μετακίνησης της κεφαλής δεξιά – αριστερά σε οριζόντιο επίπεδο (Headshake test) έχει ιδιαίτερη σημασία στην ενεργοποίηση προϋπάρχοντος νυσταγμού που δεν είναι πια ορατός ή δεν καταγράφεται ή στην ενδυνάμωση ασθενούς αυτόματου νυσταγμού, γεγονός που συμβαίνει συνηθέστερα σε περιφερικές βλάβες.
Ο έλεγχος του συμπτώματος του συριγγίου πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο σε περιπτώσεις χρόνιας μέσης χολοστεατωματώδους ωτίτιδας, μετά από αναφερόμενη κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή βαρότραυμα, σε υποψία αυτόματου συριγγίου κύρια της ωοειδούς ή στρογγύλης θυρίδας και στο πλαίσιο αποκλεισμού του συνδρόμου του αποκεκαλυμμένου άνω ημικύκλιου σωλήνα. Η εξέταση του αιθουσονωτιαίου αντανακλαστικού επιτυγχάνεται συνήθως με τις δοκιμασίες Romberg, Unterberger και Babinski – Weil, ενώ ο έλεγχος της δοκιμασίας δείκτου – ρινός γίνεται για την διαπίστωση τυχόν αταξίας και αδιαδοχοκινησίας, στην πλειονότητα των περιπτώσεων παρεγκεφαλιδικής αιτιολογίας.
Η νευρολογική εξέταση περιλαμβάνει πάντα τον αδρό έλεγχο των εγκεφαλικών συζυγιών. Χρήσιμη εξέταση αποτελεί η δοκιμασία πρόκλησης ιλίγγου θέσης Dix – Hallpike, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ιλίγγου μικρής διάρκειας. Η ψηλάφηση του τραχήλου για τον έλεγχο για παράδειγμα ενδεχόμενης πολυοζώδους βρογχοκήλης, η ψηλάφηση του σφυγμού και η ακρόαση των καρωτίδων και των κροταφικών αρτηριών, ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης σε όρθια και ύπτια θέση στο δεξιό και αριστερό άνω άκρο συμβάλλουν στην πληρέστερη εξέταση των ασθενών, ιδιαίτερα εκείνων με αυξημένους παράγοντες κινδύνου.
Το συχνότερο αίτιο ιλίγγου σε όλες τις ηλικιακές ομάδες αποτελεί ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης, που εκδηλώνεται με ίλιγγο ολίγων δευτερολέπτων έως 1-2 λεπτών, που εκλύεται κατά κανόνα με αλλαγή θέσης σώματος ή/και κεφαλής. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η δοκιμασία πρόκλησης ιλίγγου θέσης Dix – Hallpike αρκεί για την διάγνωση της νόσου και η επακόλουθη σωστή επιλογή του κατάλληλου θεραπευτικού χειρισμού συνήθως ανακουφίζει οριστικά τον ασθενή από το βασανιστικό αυτό σύμπτωμα. Δυστυχώς πολλοί ασθενείς καταφεύγουν σε πλειάδα κλινικοεργαστηριακών εξετάσεων και λήψη διάφορων φαρμακευτικών σκευασμάτων χωρίς ουσιαστική βοήθεια στη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση.
Σε γενικές γραμμές ο ίλιγγος αιτιοπαθογενετικά δύναται να διακριθεί σε περιφερικού και κεντρικού τύπου ανάλογα με την εντόπιση της πρωτοπαθούς βλάβης. Σε περίπτωση προσβολής του λαβυρίνθου και του ακουστικού νεύρου το νόσημα προσδιορίζεται ως περιφερικού τύπου, ενώ κεντρικότερα στο στέλεχος και στον εγκέφαλο ως κεντρικού τύπου. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε τα συχνότερα νοσήματα που ανήκουν σε αυτές τις δύο βασικές κατηγορίες, εμπλουτισμένα με πληροφορίες απόεξειδικευμένες νευροωτολογικές εξετάσεις (την ηλεκτροκοχλιογραφία, τα αιθουσαία προκλητά μυογενή δυναμικά και την βιντεονυσταγραφία) που αποτέλεσαν αντικείμενο έρευνας στη διδακτορική μου διατριβή.
ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΙΛΙΓΓΟΣ
Καλοήθης Παροξυσμικός Ίλιγγος Θέσης
Νόσος Meniere
Αιθουσαία Νευρίτιδα
Ιδιοπαθής Αμφοτερόπλευρη Αιθουσαία Ανεπάρκεια
ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΙΛΙΓΓΟΣ
Ακουστικό Νευρίνωμα
Σκλήρυνση κατά πλάκας
Αιθουσαία Ημικρανία
Σύνδρομο Lhermitte – Duclos
